среда, 9 марта 2016 г.

Աշխատանք ձևաբանությունից 2


Հարդագողի(հատկացուցիչ) ճամփորդներ ենք(ստորոգյալ)  մենք(երթակա) երկու(որոշիչ)՝
Երկու
(որոշիչ) ճամփորդ(ստորոգյալ)՝ պատառոտած շորերով(հետադաս որոշիչ)։

Կյանքս(ուղիղ խնդիր) թողած անհունում(տեղի պարագա) – ես(ենթակա) երգել եմ(սորոգյալ) սերը(ուղիղ խնդիր) խոր(հետադաս որոշիչ)
Ու կարոտը
(ուղւղ խնդիր) թեւերիս(հատկացուցիչ), որ երբե՜ք(ժամանակի պարագա) քեզ(հանգման անուղղակի խնդիր) չհասան(ստորոգյալ)

Եվ երբ(ժամանակի պարագա) քարշ տվին(ստորոգյալ) դիակդ(ուղիղ խնդիր) արնաքամ(որոշիչ),
Որ նետեն
(ստորոգյալ) քաղցած(որոշիչ) ոհմակներին կեր(նպատակի պարագա)
Մեր
(հատկացուցիչ) կյանքի(հատկացուցիչ) հիմներն(ենթակա) անդունդը(տեղի պարագա) ընկան(ստորոգյալ)
Եվ արնոտ
(որոշիչ) միգում(տեղի պարագա) ճարճատում(ստորոգյալ) են դեռ(ժամանակի պարագա)

вторник, 8 марта 2016 г.

Ալբեր Կամյու և Էքզիստենցիալիզմ




Էքզիստենցիալիզմի կենտրոնական հարցերն են՝ մարդու գոյությունը, նրա կյանքի իմաստը, աշխարհում նրա դերն ու ուղին, նրա ճակատագիրը։ Էքզիստենցիալիզմի համար առաջնայինը մարդն է, նրա ներաշխարհը, զգացմունքները, որոշումները։ Մարդու գոյությունը նախորդում է էությանը, «մարդկային իրականությունը» (Հայդեգեր) առաջնային է։ Էքզիստենցիալ խնդիրները յուրաքանչյուր մարդու գոյության փաստից բխող խնդիրներ են, մարդու կողմից իր գոյության ձևի զգացումն է։ Գոյությունը կամ էքզիստենցիան անհնար է փոխանցել հասկացությունների միջոցով, այն օբյեկտ չէ, քանի որ մարդը չի կարող օբյեկտիվորեն դիտարկել իրեն կողքից։ Գոյությունը չի ենթարկվում ռացիոնալ ճանաչմանը, այն ճանաչելու միակ միջոցը այդ վիճակը վերապրելն է։ Ըստ Յասպերսի, մարդու գոյությունը իմաստավորվում է «սահմանային իրավիճակներում», որոնք են՝ տառապանքը, պայքարը, աշխարհի անողոքությանը և թշնամանքին դիմակայելու ուղիներ գտնելը և այլն։
Էքզիստենցիալիստի համար մարդը զուրկ է էությունից նախքան գիտակից գոյությունը։ Մարդը սկզբում գոյություն ունի, և միայն հետո կողմնորոշվում է՝ մտնում է իրական էությունների և իմաստների ոլորտ։ Մարդն այն է, ինչ ինքն իրեն դարձնում է։ Մարդը ոչ այլ ոք է, քան ինքն իրեն նախագծողը, գոյություն ունի այնքանով, որքանով ինքն իրեն կերտում է և իրականացնում է։ Վախկոտը պատասխանատու է իր վախկոտություն, ստախոսը իր ստի համար և այլն։ Միայն մարդն է պատասխանատու իր արարքների համար, ո՛չ հասարակությունը:
Ալբերտ Քամյուն էքզիստենցիալիզմի փայլուն ներկայացուցիչներից էր։ Քամյուի ստեղծագործություններից հատկապես հռչակ են բերել «Օտարը» և «Ժանտախտ» վեպերը, որոնք շարադրված են էքզիստեցիալիզմի սահմանած օրենքներով։ «Օտարը» վեպը գրվել է Քամյուի ստեղծագործական վաղ տարիքում ՝1937-1945 թթ ընթացքում։ Այս շրջանում ապսուրդ էր համարվում ֆրասիական բուրժուական հասարակությունը։ Նա կարծում էր, որ ամեն ինչ պետք է սկսել նորից։

Ալբեր Կամյուն ծնվել է 1913 թվականի նոյեմբերի 7-ին ֆրանսալժիրյան ընտանիքում, Ալժիրում, Մոնդովիի «Սան-Պոլ» ագարակում։  Ապրում էին աղքատության մեջ՝ կամային տատի հսկողության ներքո։
1918-1923 թվականներին հաճախում է համայնքային դպրոց։
1923-1930 թվականներին ուսանում է Ալժիրի լիցեյում։
1930 թվականին ընդունվում է Գրականության բարձրագույն դպրոց։ Մեծ բարեկամությամբ կապվում է դասախոս, փիլիսոփա և էսսեիստ Ժան Գրենիեի հետ, որին հետագայում նա կձոնի «Երես և աստառ» և «Ըմբոստ մարդը» էսսեները։
1932 թվականին ի հայտ են գալիս թոքախտի առաջին նշանները։ 1933 թվականին ուսանում է Ալժիրի համալսարանի փիլիսոփայական ֆակուլտետում։ Այս ժամանակ էլ՝ առաջին ամուսնությունը՝ Սիմոն Հիի հետ, որից բաժանվելու է երկու տարի անց։
1934 թվականին բարեկամներից մեկին հասցեագրված նամակում Կամյուն ակնհայտ դառնությամբ նկատում էր. «Բանաձևերով և հուսահատ որոնումներով մենք ձգտում ենք ինքներս մեզնից թաքցնել չափազանց պարզ ու մերկ ճշմարտություն՝ մեր բախտաբաժինը հուսահատություն է բերում»
Գրողի վաղ շրջանի ստեղծագործության մեջ ակնհայտ են էքզիստենցիալիզմի երանգները։ Թեև գոյության փիլիսոփայության առանցքային շատ հարցադրումներ դեռևս չէին «ճշտվել» անձնական կենսափորձով, այնուամենայնիվ, արդեն իսկ այս շրջանում Կամյուն հակվում է դեպի կեցության արմատական հարցերի պատասխանների որոնումները՝ փորձելով հաղթահարել անկումային տրամադրությունները։

1935 թվականի աշնանը իր ուսուցչի՝ Գրենիեի խորհրդով Կամյուն անցնում է Ֆրանսիայի կոմկուսի ալժիրյան սեկցիայի շարքերը և պրոպագանդիստական գործունեությաուն ծավալում մուսուլմանների շրջանում։ Սակայն ընդամենը երկու տարի անց, երբ տարաձայնություններ են առաջանում հյուսիս-աֆրիկյան նացիոնալիստական շարժման զեկավարների և ՍԿԿ-ի միջև, նա դուրս է գալիս կուսակցությունից։
Կամյուին սկզբից ևեթ զբաղեցնում են մարդկային գոյության խնդիրները։ Իրականությունը, ինչպես նաև անհատական կենսափորձն ու աշխարհընկալումը անընդհատ նոր հարցեր են առաջադրում, որոնց պատասխանների որոնումներում նա հակվում է դեպի Անդրե Ժիդի, Մոնտեռլանի և Մալրոյի մարդաբանական կոնցեպցիաների որոշ հիմնադրույթների պաշտպանությունը։ Հակասություններից ու ծայարահեղություններից բնավ չապահովագրված այդ որոնումներում առանձնապես թանձրանում են «ազատ անհատի» շուրջ խորհրդածությունները։
Նախաէկզիստենցիալիստ Մալրոյի ազդեցությամբ 1938 թվականին իր նոթատետրում Կամյուն նշում է. «Հեղափոխական ոգին ամբողջովին ամփոփված է իր բախտաբաժնի դեմ մարդու բողոքի մեջ: Տարբեր ձևեր ընդունելով՝ այն մնում է միակ հավերժական թեման արվեստում և կրոնում: Յուրաքանչյուր հեղափոխություն միշտ աղղված է աստվածների դեմ՝ սկսած Պրոմեթևսի հեղափոխությունից: Դա մարդու բողոքն է իր ճակատագրի դեմ, իսկ տիրակալները և բուրժուական մարիոնետները լոկ պատրված են: Այդ ոգին կարելի է, իհարկե, զգալ և պատմական վարքագրություններում»:
1938 թվականին Ալբեր Կամյուն ավարտում է իր առաջին լայնակտավ ստեղծագործությւոնը՝ «Երջանիկ մահը» վեպը, հրաժարվելով, սակայն, այն տպագրության հանձնելուց։ Գրողի մահից տարիներ անց՝ 1971-ին վեպը հրատարակիչներին տրամադրեց Կամյուի այրին։

1960 թվականի հունվարի 4-ին ավտոմեքենան, որով Ալբեր Կամյուն իր մտերիմ ընկեր Միշել Գալիմարի  և նրա ընտանիքի հետ միասին Փարիզ վերադառնալիս, վթարի է ենթարկվում։ Կամյուն տեղում մահանում է։ Գալիմարը, որը վարում էր մեքենան, երկու օր անց մահանում է հիվանդանոցում։ Նրա կինն ու աղջիկը փրկվում են։ Ա. Կամյուի անձնական իրերի հետ գտնվեց նրա դեռ անավարտ «Առաջին մարդը» ինքնակենսագրական վեպի ձեռագրերը։ Ա. Կամյուն հուղարկավորվում է Լուրմարենի գերեզմանոցում, Լյուբերոնի շրջանում, Փարիզի հարավում։
2011 թվականին իտալական «Corriere della Sera» թերթը հրապարակայնացնում է Կամյուի մահվան վարկածը, համաձայն որի ավտովթարը կազմակերպվել է խորհրդային հատուկ ծառայությունների կողմից՝ գրողից վրեժ լուծելով նրա Հունգարիա խորհրդային ներխուժման դատապարտման և Բորիս Պաստեռնակին աջակցության համար, Ա. Կամյուի սպանության կազմակերպիչների թվում թերթը նշում է ԽՍՀՄ արտաքին գործերի նախարար Շապիլովի անունը։Միշել Օնֆրեն՝ պատրաստվելով հրատարակել Կամյուի կենսագրությունը, ժխտում է «Իզվեստիա» թերթի վարկածը, համարելով այն զրպարտություն.
2009 թվականին Ֆրանսիայի նախագահ Նիկոլա Սարկոզին առաջարկեց գրողի աճյունամոխիրը տեղափոխել Փարիզի Պանթեոն, բայց Ալբեր Կամյուի հարազատներից համաձայնություն չստացավ:
«Սիզիփոսի առասպելում» շատ որոշակիորեն ամփոփվում է մարդու գոյությունը, նրա կյանքի իմաստը, աշխարհում նրա դերն ու ուղին, նրա ճակատագիրը:

Ակսել Բակունց Սպիտակ Ձին

Ակսել Բակունցը ծնվել է 1899թ. հունիսի 13-ին Գորիսում` տոհմիկ գյուղացու ընտանիքում: Ծննդավայրի ծխական դպրոցն ավարտելուց հետո, «որպես հույժ գովելի աշակերտ», համագյուղացիների միջնորդությամբ ընդունվել է Էջմիածնի Գևորգյան ճեմարան, որտեղ և կատարել է գրական առաջին փորձերը:
Ճեմարանը ժամանակավոր փակվելու պատճառով 1915-16թթ. Բակունցը հայրենի Զանգեզուրի հեռավոր գյուղերից մեկում` Լորում, մեկ տարի աշխատում է որպես ուսուցիչ: Հետագայում գրված «Խոնարհ աղջիկը» պատմվածքը ծնվել է այդ օրերի տպավորություններից:
1917թ., ճեմարանի դասարանական բաժինն ավարտելուց հետո, հայ ժողովրդի գլխին կուտակված սև ամպերը տասնութամյա պատանուն ստիպեցին թողնել խաղաղ աշխատանքն ու դառնալ հայկական կամավորական բանակի զինվոր` Էրզրումի ճակատում: Երիտասարդ Ե. Չարենցի նման Ա. Բակունցն էլ ապրեց ծանր ողբերգություն` բզկտված կապուտաչյա հայրենիքի, նրա մեծ կորուստների համար: 1920թ. մայիսի 26-ին Սարդարապատում հայ ժողովուրդը վճռական ճակատամարտի ելավ թուրքական բանակի դեմ, որը և որոշեց նրա հետագա գոյության և անկախ պետականության ճակատագիրը:
Այդ նորօրյա Ավարայրի մասնակիցն ու քաջարի զինվորն էր նաև ապագա մեծ գրողը` Ակսել Բակունցը:
Նա գնդակահարվեց Ծիծեռնակաբերդի բարձունքում 1937թ. ամառային մի օր` վաղ արշալույսին...


Ամեն անգամ, երբ զարկում էին եկեղեցու զանգերը, Շարմաղ բիբին բացում էր տան դուռը, կարծես զանգերի ձայնի հետ օրհնություն էր մտնելու տուն։ Սակայն մի երեկո գզիրի կանչը խլացրեց զանգերի ձայնը. թագավորը հրամայել է բոլոր ձիերը հանձնել։ Առավոտյան գյուղացիներն իրենց ձիերով ճանապարհվեցին դեպի քաղաք։ Սիմոնը երկու տարի առաջ էր գնել ձիուն, որին անվանել էին Ցոլակ։ Ձին կապտավուն մորթ ուներ, որի վրա «ինչպես աստղերը` ցրված էին սպիտակ նշաններ»։ Սիմոնի համար գրեթե անհնար էր իր հետագա գործը պատկերացնել առանց ձիու, և նա հույս ուներ որ ձին չեն տանի, քանզի այն կարճահասակ է։ Գյուղացիների խմբից առանձին էր քաղաք գնում Կոստան աղան, քանզի վերջինիս սպիտակ ձին ուղղակի չեր կարող սովորական ձիերին հավասար քայլել. «խաղալով ու խայտալով վազում էր սպիտակ ձին, քամին փրփռացնում էր բաշը և ձին լայն կրծքով ճեղքում էր լեռնային օդի սառն ալիքները։ Փոշի չէր բարձրանում գետնից և թվում էր, թե ձիու արագավազ ոտները չեն դիպչում գետնին, և պայտերը զնգում են օդի մեջ»:
Ցոլակը դարձել էր նրանց ընտանքի լիարժեք անդամը, նրանք չէին ցանկանում նրանից բաժանվել: Մյուս կողմից Ցոլակն էր նրանց օրվա հացը վաստակելու օգնականը:
Նրան անշահախնդիր սիրում էին, սակայն նաև շահ էին հետապնդում: Դժվար է ասել, որն էև գերակայում: Սակայն կարելի  է ասել, որ նրան իսկապես սիրում էին Ցոլակին:

***
Կեսգիշեր էր, երբ տուն հասան։
Դռան մոտ կանգնել էր Շարմաղ բիբին, ճրագը ձեռքին։ Սիմոնը ներս մտավ, տոպրակն ու սանձը գցեց մի անկյուն։ Անկողնից վեր թռավ Շողերը։
— Ապի՛, բա Ցոլա՞կը։
Աղջկա միամիտ հարցին, որպես պատասխան, դուրսը, լեռնային գյուղի սառը խավարում, վրնջաց անմայր մի քուռակ։ Կարծես բազմաթիվ մանր զանգակներ երգեցին անեզրական տխրություն։
Շարմաղ բիբին սարսուռով վրա դրեց դուռը և հին դուռը մի անգամ էլ երգեց երկար ու կերկեր, արևելյան թախծոտ մի երգ։
Պառավը լալիս էր…
Հետո քանի երեկո իջավ և զանգեր զարկեցին, բայց մինչև մահ, իրիկնապահին նա ոչ դուռը բացեց և ոչ էլ զանգերի ղողանջը որպես անանձնական օրհնություն ներս մտավ նրանց սև խրճիթը…